Ra`no har bir o`zbek onasidek, uyim oylam, bolam chaqam deydigan ayollardan. Quyosh chiqganda uyg`onib, tun yarmida uhlaydi. Mana bugun ham doyimgidek sahar mardonlab turgan, o`g`ilchasini maktabiga jo`natib uy ishlariga ko`milib ketdi. Qo`li-qo`liga tegmaydi, goh sigir hashak solgan, goh bog`da timtalangan, yo kir chaygan, yo uy tozalagan.
O`choqqa qozon ilib, tagiga o`t qoyadi. Suv isitadi, so`ng kir kiyim-kechaklar, choyshob, sochiqlarni yuvishga kirishadi. U-yoqdan-bu yoqqa, go`yo uchib yuradi! Huddi qanoti borday! Hovlidagi tokning ustumlariga tortilgan chilvir arqonlarga yuvilgan kiyimlarni iladi. Orada, tagi o`chib qolgan o`choqqa o`tin qalaydi. Yondirish uchun, ko`zi tutundan achishib, o`choq tagiga puflaydi. Yana borib, tog`ara ichiga kiyim solib ishqalaydi.
Rumoliga ilinmay, osib qolib, hadeb yuzini to`sayotgan bir tutam zulfin bilagi bilan goh-goh nari surib qo`yadi.
Butun vujudi bilan qilayotgan ishiga shung`ub ketgani uchunmi, qo`llarini tog`aradan olib shu zulfini qulog`iga qistirib qo`yishga ham fursat topmaydi, o`zbek ayolida, qilayotgan har qanday ishga qalb qo`rini beradi.

Shu topda to`satdan toxtadi, qo`llarini tog`aradan olmagan holda, atrofga tez-tez sinchkov nazar tashladi. Boyagina qizi Ruhshona tokning temir to`siniga bog`langan arqon halinchalakda, qo`g`irchog`ini o`ynab o`tirgan edi. Ra`no qizi yo`qligini ko`rdiyu, ko`ngliga havotir oralandi.

- Ruhshonaaa... Asalim!
Uy ichkarisidan alla tovushi eshitildi.
- Alla bolam alla-yo,
Orom ol, qizim, alla.
Asalimsan, qandimsan,
Go`zal, qo`g`irchog`imsan.

Ra`no bu allani eshitib, ko`nglidagi hovotiri aridi. Ochiq, derazadan ichkariga bosh suqib, deraza pardasini nari surdi. Uyni o`rtasida o`yinchoqlari qurshovida to`rt yashar qizi Ruhshona, dadasi olib bergan kichikkina o`yinchoq beshikka qo`g`irchog`ini yotqizib alla aytardi.

- Ruhshona!
- Tishshsh!!! Sekinroq gapring oyi hozir qo`g`irchog`imni uyg`otib yuborasiz. O`zi zo`rg`a uhlatdim. -dedi o`ynab o`tirgan qizaloq.
- Ho`p bo`ladi...
Ra`noni lablariga tabassum yoyildi.
Tirsaklarini deraza tokchasiga, kaftini iyaglariga tirab qizalog`i aytayotgan alla ohangidan masrur turib qoldi. Yaqindagina o`zi aytadigan alla so`zlarini o`zgartirib qiziga o`rgatib qo`ygandi. Bir-ikki aytishdayoq yodlab olgani, qoyillatib ohang berib aytayotganini eshitib, zehni baland qizchasidan suyundi.
Biroz turib yana ishini davom ettirdi. Bir muncha vaqt o`tib esa tokchadagi, telifon aparati jiringladi. Epchillik bilan qo`llarini chaydida, yo`l-yo`lakay partugi etagiga artib tez-tez yurib borib go`shakni ko`tardi.

- A`lo assalom a`laykum...
Suhbatdoshi so`zlariga quloq solar ekan, avvaliga yuz qiyofasida o`zgarish bo`ldi. So`ngra rangi o`chdi. Nihoyat bo`shashib, o`tirib oldi. Bir muddat nima qilarini bilmay gangib o`tirdi. Dam o`tmay o`ziga kelib, ko`ksini ushlagancha, havotirda ko`cha tomon chopdi. Darvozaga yetmay qizi yodiga tushib ortia burldi. Qizi Ruhshonani ko`tarib ko`chaga chiqdi. Uchragan qo`shni ayoldan qiziga qarab turishni iltimos qilib, qizini qoldirdi. ``Oyi-oyi``-deb yig`lab ergashgan qizchasiga ham qaramay katta yo`l tomon chopib ketdi. Bir muncha vaqt o`tar-o`tmas qishloq adog`idagi ko`p qavatli imoratlar orasiga mashina kelib to`xtadi.

- Hoy-hoy yo`l haqqani bermading!? Hoy ayol!
Ra`no taksisning so`zlarini eshitmadi ham, o`zini bir nimadan quriq qolganday to`planib olgan olamon ichiga urdi. Turtunib-surtunib o`tib olgach zina bo`ylab yuqoriga ko`tarildi. Ochiq eshik oldidagi militsiya hodimini bir zum chalg`iganidan foydalanib xona ichiga kirdi. Kirdiyu butun badanini, qaltiroq tutdi. Ko`zlarini bir nuqatga tikkancha, qotib qoldi.
Ustiga oq mato yopib qo`yilgan bo`lsa ham, u jasad eriniki ekanligini yuragi sezib turardi. Oyoqlari bo`shashib, tanasini ko`taraolmay holsizlandi. Orqasini, eshikka suyagancha o`tirib qoldi.

Militsiyaner Ra`noni yelkasidan ohista turtdi.
- Bu yerda nima qilyabsiz?! Chiqib keting!
Buyruq ohangida do`rrilladi.
Ra`no esa qimir etmadi. Tepasida qarab turgan militsiya hodimiga bir nima demoqchidek bir ikki og`iz ochdi, lek huddi tildan qolganday ovozi chiqmadi.
Militsiner Ra`noni bilagidan tutdi.
Ra`no ustiga oq mato yopilgan jasadlar tamon talpindi. Militsiyaner esa uni bilagidan qattiqroq uslab balan ovozda:
- Hoy kim booor! Bu ayolni chiqarib yuboringlar! -deb baqirdi.
Tashqaridan yana ikki kishi yetib keldi. Ra`no jon hayvatda militsiyaner qo`lidan chiqib, emaklagudek bo`lib jasad yuzidagi matoni ochdi. Ochdiyu faryod urib ko`kragi pichoq zarbidan qiymalangan erini quchdi. Sal o`tmay, o`rnidan turib ketdi. Ko`zlari qiyilib, nafratdan lablari titradi. Avval eri Po`latning yuzida ayol bo`salaridan qolgan izlarga, so`ngra biroz narida yotgan yarim yalang`och, ustiga mato yopilgan ayol jasadiga qaradi. Kechagina doyimgidek erini kamanderovkaga kuzatib qo`ygandi! Erini goh-gohida bo`lib turadigan kamanderovkaksi, mana qanday!...
Sevib sevilib turmush qurgan yostiqdoshining hiyonati, go`yo pichoq zarbi erini tanasini emas Ra`noni yuragini qiymalagandek bo`ldi. Ko`zida yosh bilan o`rnidan turdi, ko`z oldi qorong`ulashib, ko`ngli ag`darilgudek to`mog`iga tiqildi. Nafas olishi og`irlashib yutoqdi, boshi aylangancha chayqala-chayqala xonadan chiqdi. Zinadan ikki pog`ana pastga tushgandi... Shu topda Militsiyanerni yordan so`rab vahimali baqirgan ovozi hamma yerni tutib ketdi. Ra`noni jonsiz tanasi zina o`rtasida yotardi. Boshidan oqqayotgan qon yoyilib, yanada ko`llab ketardi...

Sakkiz yoshli Temur maktabdan qaytib, hovliga qadam bosganida, mahalla oqsoqoli, qarshisida paydo bo`ldi, yelkalaridan tutib:
- Bardam bo`l bolam! -deya hamdardlik bildirdi.

Temur nima bo`lganini, tushunmas. Bilgani shu endi, oqsoqolni ``dadang, oyingdan ayrilib qoldik.`` degan so`zlari. U bu so`zlarga ishonishni istaymas, ular shu odamlar orasida yurganday, ko`zlari bilan oyisi, dadasini izlardi. Nogohi ko`zlari, supachada ammasini quchog`ida o`tirgan singlisiga tushdi. Sho`rlik qizaloqqa hechkim ota onasi endi bu olamda, yo`qligini aytishga botina olmagan. Biroq jajji qizaloq mehribonlarini yo`qotganini his qilgani uchun ham, hechkimga ko`nmay yig`lardi. Yig`layverganidan, ko`karhb, o`pkasi ishib, ketgan tinimsiz hiqqilardi. Temur yosh quyulib ko`rishga halal berayotgan ko`zlarini ko`ylagi yengiga artib oldida, tezda borib singlisi Ruhshonani qattiq quchdi, qo`ldan kelgancha ovutdi...

Ertasi Peshinga yaqin qabirtonda yonma-yon yangi qabirlar paydo bo`ldi.

``Diydasi qattiq, hissiz bola ekan!``

Qabrstondan qaytishar ekan, bazi birovlar Temur haqida shunday pichir-pichirlar ham deyishdi. Chindan ham Temurdan na bir sado, na ko`zlaridan bir tomchi yosh chiqmadi. Ko`rinishdan holos, aslida har qanday qahri qattiq ham ota-onasini yaxshi ko`radi. Hammadan ko`p u yig`ladi. Faqat ko`z yoshlarini ichiga yutdi. Hammadan balantroq faryod qildi, faryodi yuragida bo`ldi. U singlisini istirobga solishni, uni yanada qiynalishini istamagani uchun, hislarini yashirgandi...

ORADAN YILLAR