Atrofni qorongʻulik chulgʻagan boʻlsa-da, havo dim edi. Bunaqasi hatto San-Fransiskoda ham kamdan-kam boʻladi. Eski Alta-Ino klubining ochiq derazasidan koʻchaning gʻovur-gʻuvuri shundoqqina quloqqa chalinadi. Ichkarida poraxoʻrlikka qarshi kurashish va agar unga barham berilmasa, shahar jinoyatchilarga toʻlishi toʻgʻrisida bahs ketardi. Bashariyatning tubanliklari, xusumatlari, axloqiy buzuqliklariga har turli misollar keltirildi. Oxirida kimdir oʻtgan kungi voqeani yodga oldi va oʻsha mash’um kunning tunida ringda oʻldirilgan mashhur navqiron bokschi O’Brayen nomini hech kim tildan qoʻymadi. Bu ism ichkaridagilarni jonlantirib yubordi. O’Brayen toʻgʻrisoʻz, xushxulq yigit edi. Ichmas, chekmas, soʻkinmas va yosh ma’budlar singari koʻrkam edi. Hatto ringga ham ibodat kitobchasi bilan koʻtarilardi. Kitobcha kiyimxonadan, paltosining choʻntagidan chiqdi… vafotidan soʻng.

U begʻubor va xushsurat, qaysiki, odamni tark etib, oʻrnida tuyqus keksalik paydo boʻlganda uni beixtiyor oʻziga rom etadigan yoshlikning timsoli edi. Bu kecha biz ushbu umrning bahoriga intildikki, Orzu kela solib, barchamizni deraza ortida gʻazab-la shovqin solayotgan shahardan olislardagi oʻzining saltanatiga olib ketdi. Barduel bizga oʻqib bermoqchi boʻlgan Toroning misralarida bunday kayfiyatning yellari birmuncha esib turardi. Lekin aynan u emas, taqirbosh, xoʻppasemiz Trifden kechamizning xayoliy qahramoni sifatida namoyon boʻldi. Avvaliga uning hikoyasini eshitib oʻzimizdan, ovqatdan soʻng necha stakan viskining boshiga yetdi ekan, deb soʻradik, biroq keyin bu haqida oʻylamay ham qoʻydik.
— Bu voqea ming sakkiz yuz toʻqson sakkizinchi yilda boʻlgandi, oʻshanda oʻttiz beshda edim, — soʻz boshladi Trifden. — Bilib turibman, xayollaringizda chamalab koʻryapsizlar… nimayam derdim, haqiqatdan yuz oʻgirolmaysan — hozir qirqdan oʻtdim, afti-angorimga qarab esa oʻn yil koʻproq berish mumkin. Shifokorlar ham aytishyaptiki… jin ursin, bu oq xalatlilarni!

U tagi chuqurroq stakanni ogʻziga olib kelib, hovurini bosish uchun asta simirdi.
— Ammo men yosh edim… qachonlardir. Ha, oʻn ikki yil avval sochlarim siyqa emas, quyuq, oʻzim esa baquvvat, kelishgan, xipcha edim. Eng uzun kun ham men uchun gʻoyat qisqa tuyulardi. Sen eslaysanku, Milner, biz sen bilan anchadan beri osh-qatiqmiz. O’zing ayt, zap azamat emasmidim?

Milner bosh silkidi. U Trifden kabi togʻ muhandisi boʻlib, Klondaykda rizqini terib yurardi.
— Sen haqsan, qariya, — dedi Milner. — O’sha oqshom qandaydir muxbir tannoz toʻpolon koʻtarganida oʻrmon kesuvchilarni boplab ta’zirini berganing sira yodimdan koʻtarilmaydi. U paytda Slevin safarda edi, — batafsilroq tushuntirdi bizga Milner, — uning ish boshqaruvchisi oʻzining gumashtalarini Trifdenga roʻbaroʻ qilgandi.
— Endi esa ahvolimga qaranglar, — dedi alamnok Trifden. — Oltin vasvasasi meni ne koʻylarga soldi. Choʻntagimda necha millionlar borligi yolgʻiz Yaratganga ayon, qalbim esa boʻm-boʻsh, tomirlarimda bir tomchi-da qaynoq qon oqmaydi. Endi men naq meduzaman — bir togʻora sovuq ilviragan xamir… Vuy-y!

Uning ovozi qaltirab ketdi va yana tasalli uchun viskiga talpindi.
— U vaqtlar ayollar mendan koʻz uzishmasdi. Hozirgacha oila qurmaganim gʻalati koʻrinadi… Hammasi oʻsha qizni deb… Aynan oʻsha haqda soʻzlab bermoqchiman. Men uni oq tanlilar istiqomat qiladigan jami maskanlardan ming mil — balki, undanda uzoqroqdir — olislarda uchratdim. U menga hozirgina Barduel oʻqib bergan Toroning misralaridan — ilohlar, yorugʻ kunda dunyoga kelganlar hamda qora tunda tugʻilgan maloikalardan parcha keltirgandi.

Bular Golstedga oʻrnashib olganimdan soʻng yuz berdi. Golsted soyi qanchalik oltin toʻla oʻra ekanligi xayolimga ham kelmagandi. Qoyatogʻdan Katta Bandikoʻl orqali sharqqa «yurish» qildim. Shimolda Qoyatogʻ nafaqat togʻ tizmasi, balki oʻtib boʻlmas chegara, devordir. Qadimda darbadar ovchilar bu togʻdan kamdan-kam oʻtishgan, ammo bunday yuragi butunlarning aksari yoʻldayoq bandalikni bajo keltirishardi. Shuning uchun ham bu mashaqqatli yoʻl hisoblanar va men ushbu yoʻlni bosib oʻtishga bel bogʻladim. Bunday jasurlikdan har kim faxrlansa arziydi. Hozir ham hayotimdagi boshqalardan koʻra shu ishimdan koʻproq gʻururlanaman.

Men oʻzga olamga tushib qolgandim. Uning bepoyon kengliklarini hali birov tekshirmagan, biror oq tanli odam oyogʻi tegmagan, hindu qabilalari esa bu yerlarda oʻn ming yillar ilgarigi ibtidoiy sharoitda kun koʻrishardi… Negaki ular oʻshanda ham hozirgidek oq tanlilar bilan ba’zi-ba’zi hollardagina savdo munosabatlariga kirishishardi. Vaqti-vaqti bilan alohida hindu guruhlari shu maqsadda togʻdan oʻtishardi. Lekin Gudzonov koʻrfazi Kompaniyalariga ham manzilga yetib, bu joylarni egallash nasib etmadi.

Endi qizga qaytaylik. Men agar Kaliforniyada boʻlganida daryo hisoblanadigan, nomsiz, birorta xaritaga kiritilmagan soy boʻylab yuqoriga koʻtarildim. Koʻz oʻngimda goh baland tosh devorlar bilan oʻralgan, goh yalang xushmanzara vodiy namoyon boʻldi. Yaylovlardagi oʻt-oʻlanlar odamboʻyi choʻzilgan, maysazorlar gullarga burkangan, har-har yerdagi qoraqaragʻaylarning shox-shabbalari tarvaqaylab ketgandi. Yelkalariga zalvorli yuklar ortilgan itlarim batamom kuchdan qolishdi, panjalari qontalash boʻlib ketdi. Men qanday boʻlmasin hindular qoʻnalgʻasini izlashga tushdim. Ulardan chana va it haydovchilarni yollab, birinchi qor bilan yoʻlda davom etish umidida edim.

Meni kuzning oxiri boʻlsa-da bu yerlarda gullarning ochilib turgani hayron qoldirdi. Chamasi, men subarktik Amerikaning qayeridadir, Qoyatogʻdan yuqoriroqda turgandim, haqiqatda esa hammayoqda boshdan-oyoq yashil gilam toʻshalgandi. Qachon boʻlmasin bu oʻlkalarda oqlar paydo boʻladi va bu dalalarga bugʻdoy sepishadi.

Nihoyat, gulxan tutuniga koʻzim tushdi, itlarning akillashini eshitdim — hindularniki — va qoʻnoqqa yetib bordim. Bu yerda taxminan, besh yuztacha hindu boʻlib, goʻshtni surlashga moʻljallangan ustunlar sonidan kuzgi ov mavsumi omadli kelganini tushundim. Xuddi shu yerda uni, Lyusini uchratdim. Uni shunday chaqirishardi. Hindular bilan faqat imo-ishora orqali gaplasha oldim. Meni ulkan vigvamlar — gulxan yonib turgan tarafi ochiq chodirga boshladilar. Vigvam olovrang bugʻu terisidan edi. Ichkarida ozodalik va saranjomlik hukm surardi. Bunday sarishtalikni hali bironta hindu chaylasida koʻrmagandim. Yotarjoy yangi kesilgan qoraqaragʻay shoxlariga toʻshalgandi: bir quchoq moʻyna ustidan oppoq parquvdan tayyorlangan adyol solingandi. Bundayin adyolni birinchi koʻrishim edi. Uning ustida oyoqlarini chalishtirgancha Lyusi oʻtirardi. Qorachadan kelgan, yongʻoqrang. Uni qiz deb atadim. Yoʻq, u ayol edi, shukuhli, kamolotga erishgan bugʻdoyrang amazonka. Koʻzlari esa moviy edi. Ha, mana oʻshanda meni nima sehrlagan: uning koʻzlari, koʻm-koʻk — nigohlarida daryo moviyligi-yu, samo koʻkligi qorishib ketgandi, goʻyo. Ayniqsa, ularda quyosh nurlariga choʻmmagan qaynoq xushchaqchaqlik jilvalanar, ularda chuqur insoniylik bilan birga… qanday tushuntirsam ekan… cheksiz nazokat bor edi. Tagʻin nimani aytsam