gavdalanadi. Yoki keyingi burilishda nuqradek oppoq, favvorali afsonaviy saroyni koʻraman deb, oʻy surardim… Koʻzimni ochgach esa oshxonaning boʻgʻiq nafasi tagʻin yuzimga urilar, Jeykning, erimning ovozini eshitishga majbur edim: «Noʻxotni nega suzmayapsan? Kun boʻyi kutib oʻtiramanmi?» Sohir oʻy-orzular! Ehtimol, mast arman-oshpaz janjal koʻtarib, oshxona pichogʻini boʻynimga tiraganda, men esa temir hovoncha bilan boshiga tushirganimda, ammo undan avval qoʻlimni qizib turgan pechda kuydirib olganimda ularga hammadan koʻra yaqinroq turgandirman.

Men behalovat, quvnoq hayotni, chiroyli buyumlarni orzu qilardim… ammo xayolimga tez-tez shunday fikr kelardiki, peshonamga baxt bitilmagan, qismatim faqat pishir-kuydiru qozon-tovoq yuvishdan iborat. Ayni damda Junoda aysh-ishrat avjiga chiqqan. Boshqa ayollar oʻzlarini qanday tutayotganlarini koʻrdim, lekin ularning hayot tarzi zarracha boʻlsada meni oʻziga jalb eta olmadi. Men pok boʻlishni istardim; bilmadim, nima uchun. Idish-tovoq yuvib oʻlasanmi yo anov ayollardekmi — baribir emasmi?»

Trifden bir zumga ogʻziga talqon solib oldi, fikrini bir joyga toʻplamoqchiday edi.
— Ha, mana qanday ayolni uchratgandim: u yovvoyi hindular qabilasining sardori edi, bir necha ming kvadrat mil territoriyaga egalik qilardi. Bu osongina amalga oshgandi, garchi uning oʻziga qozon-tovoqlar ichida yashab, shu yerda rixlatga ketishdek tuyulsa-da.

«Isyon koʻtarish soati yetib kelgandi. O’sha kunlari soʻzlari haligacha yodimda boʻlgan gazeta parchasi qoʻlimga bexos tushib qoldi». U menga Toroning «Inson faryodi» kitobidan parcha keltirdi:

«Yosh qaragʻaylar joʻxorizorda yildan-yilga boʻy choʻzadi, bu men uchun quvonarli hol. Biz hindularni madaniylashtirishimiz lozim, deb aytamiz, lekin bu ularning hayotini oʻnglamaydi. Jangovor hamda mustaqilligicha qolib, oʻrmonda tanholikda kun koʻrayotgan hindu oʻzining Xudosi bilan aloqani yoʻqotmadi. Vaqti-vaqti bilan onda-sonda uchraydigan, oʻziga xos muloqot — tabiat-la tillashish baxti unga nasib etadi. Unga yulduzlar yaqinroq, bizning mayxonalarimiz esa begona. Qalbining oʻchmas nuri xira koʻrinadi, chunki u bizdan olislarda. U koʻzni qamashtiradigan, biroq zararli va uzoqqa bormaydigan sham alangasi bilan raqobatga kirishgan nursiz, ammo himmatli yulduzlar yogʻdusiga monand.

Qardoshlik orollari aholisining kunduz yorugʻida dunyoga kelgan ilohlari boʻlgan. Ammo ular tunda tugʻilgan Xudolarga nisbatan juda qadimiy emas…»

Lyusi bularni soʻzma-soʻz aytdi, jumlalar uning ogʻzidan shukuhli eshitilardi.

«Ana shunaqa. Qolgani yertib olingan ekan, — qoʻshimcha qildi Lyusi achchiq alam bilan. — Bu faqatgina gazeta parchasi edi, xolos. Toro — buyuk donishmand. U haqida koʻproq bilishni istardim».

Lyusi jimib qoldi, ont ichamanki, bir daqiqadan soʻng: «Men unga munosib umr yoʻldosh boʻlardim», — deganida uning yuzi goʻdaknikidek begʻubor edi.

Keyin, soʻzida davom etdi:

«Bu jumlalarni oʻqib boʻldimu menga nima boʻlganini anglab yetdim. Men tun farzandi edim. Umrim boʻyi kunduz bolalari orasida boʻldim, aslida esa zulmatga tegishli edim. Mana, ne bois bunday hayot — qozon kavlash, idish-tovoq orasida ivirsish koʻnglimga oʻtirishmaydi, mana ne bois oy shu’lasi ostida yalangʻoch boʻlib chopgim keladi. Junoning iflos mayxonalari men uchun emasligini tushunib yetgandim. Ana shunda oʻzimga-oʻzim: «Bas, yetar», — dedim, aftodahol ust-boshimni yechib, tashqariga chiqdim. Jeyk toʻxtatishga urindi.
— Nima qilmoqchisan?
— O’rmonga ketaman, oʻz makonimga.
— Hech qayoqqa ketmaysan, — yelkamdan tutib, ushlab qolmoqchi boʻldi. — Oshxonadagi haroratdan aqlingni yoʻqotibsan. Biror kulfatga yoʻliqmasingdan meni eshit.

Meni esa unga revolver oʻqtaldim, kichkina kolt-44 va: «Mana mening javobim», — dedimda joʻnab qoldim».

Trifden stakanni boʻshatib, yana quyishlarini soʻradi.
— Bilasizlarmi, keyin u nima qildi? U paytda yigirma ikki yoshda edi. La’nati toʻrt yilini oshxonada oʻtkazdi, endi esa barcha yoʻllar ochiq edi. Bu safar ishratxonaga borib oʻtirmadi. Toʻgʻridan-toʻgʻri sohilga. Menimcha, Alyaskada suv yoʻli bilan sayohat qilishni afzal koʻrishadi. Ayni shu damda hindular qayigʻi Dayiga joʻnayotgandi — bunday nusxadagi qayiqni koʻrgansizlar, yogʻochni oʻyib yasaladi, ensiz, chuqur, uzunasiga oltmish fut. Lyusi hindularga qoʻlidagi bor chaqani uzatib, qayiqqa oʻtirdi.

«Sohir xayolot? — dedi u. — Sohir xayolot ijobati ilk daqiqalardanoq boshlandi. Qayiqda mendan tashqari uchta oila ham bor edi. Qimirlashning iloji boʻlmasdi. Oyoq tagida it va bolakaylar oʻralashishar, qayiq oldinga siljishi uchun hamma birma-bir eshkak eshishi lozim edi. Ikki tomonimiz esa qorli togʻlar bilan oʻralgan, ulardan ham yuksakroqda bulutlar onda-sonda quyoshni yashirib turishadi. Sukunatni aytmaysizmi! Hayratomuz osoyishtalik! Ora-sira uzoq-uzoqlarga, daraxtlar orasidagi ovchilar qarorgohidan chiqayotgan tutun yuqoriga oʻrlaydi. Bu sayohat bogʻ sayrini eslatar, orzularim haqiqatga aylanishiga koʻz tika boshlagandim. Qandlaydir moʻ‘jiza yuz berishini kutardim va bu chindan-da roʻyobga chiqdi.

Oroldagi ilk qoʻnalgʻamiz, baliq ovlayotgan shumtakalar, hindulardan biri turgan joyidayoq paykon otib qulatgan bahaybat bugʻu! Hamma yoq gulga burkangan, qirgʻoqdan nariroqda oʻtlar odam boʻyi, qalin, dirkillab turibdi. Bir qancha qizlar bilan tepalikka chiqib, maymunjon va turfa xil ildizmevalar terdik, nordon, lekin xushxoʻr. Bir joyda meva bilan qorin toʻygʻazayotgan ulkan ayiqqa yoʻliqdik. U hurkib ketib, boʻkirdi va bizga oʻxshab ura qochdi. Gulxan atrofidagi oʻyin-kulgi, bugʻu goʻshtining soʻlagingni oqizadigan hidi! G’aroyib! Nihoyat men oʻz qondoshlarim bilan birga edim, mening joyim ularning orasida edi. O’sha oqshom uyquga ketar ekanman, chodirning bir chetini koʻtarib, viqorli togʻlar ortidan jilmayib qarayotgan yulduzlarga tikildim, tunning shivir-shiviriga quloq soldim va umrimda ilk bora oʻzimni baxtiyor sezdim. Ertaga ham, uning ertasiga ham, umrbod shunday boʻlib qolishini bilib turardim. Ortga qaytmaslikka qaror qildim. Qaytmadim ham.

Xomxayollar! Bularning nima ekanligini ertasi kuni bildim. Biz eniga oʻn ikki-oʻn besh mildan kam boʻlmagan daryoning vahimali irmogʻidan suzib oʻtishimiz kerak edi. Irmoqning oʻrtasiga yetganimizda dovul koʻtarildi. Tunni qirgʻoqda katta boʻribosar bilan yolgʻiz oʻtkazdim, negaki biror kimsa tirik qolmagandi».
— Faraz qiling, — dedi Trifden hikoyasini toʻxtatib, — qayiq agʻdarilib choʻkib ketdi. Ichidagilarning barchasi halok boʻldi. Birgina Lyusi itning dumiga ilakishgancha qirgʻoqqa chiqib jon saqlab qoldi. Koʻzini ochganda jimitdek qumloq sayozlikda edi.

«Hayriyatki, bu orol boʻlib chiqdi, — dedi u. — Men oʻrmon oralab ichkariroqqa yuraverdim. Koʻrgan odam nimanidir axtaryapti, deb oʻylashi tayin edi. Asta qadam sanayverdim. Ichimda qoʻrquvdan asar ham topilmasdi. Axir, men tun farzandi edim. O’rmonning vahimasi meni qoʻrqitolmasdi. Orolga tushganimning ikkinchi kuni izlaganimni topdim. O’rmon ichidagi tor soʻqmoqda yarim vayrona kulbaga koʻzim tushdi.