koʻramiz», dedi u. Buni eshitib, poʻkanimga poʻkilloq kirdi. Bilamanki, Zaynab kampirni ishdan olishmaydi, kuyovi kalxoʻzda bosh molqochirar. Oʻzi insof bilan ishdan ketgan boshliqni hali hech kim koʻrmagan. «Uying kuyibdi-ku, Mirzaqand!» – deb qoʻydim oʻzimcha. Keyin bilsam, xayriyat, gap boshqa yoqda ekan.

– Hisob-kitob qilib koʻrsak, besh yuzta tovugʻimizga besh yuz toʻqson bitta xoʻroz toʻgʻri kelyapti, – deb gapning paynavini ochdi Sattor bujur. – Don-dunlarni isrof qilmaslik uchun xoʻrozlarning shtatini ayamay qisqartirish kerak, degan taklifim bor.

Men almak-jalmak chapak urgancha: «Oramizda tekinxoʻrlarga oʻrin yoʻq!» – deb baqirdim.

Oʻzing aytgin-a, shu arzimagan narsa uchun majlis chaqirib, odamni ishdan qoldirish yaxshimi? Gapni aylantirib oʻtirmay, bekorchilikda shoʻrva-poʻrva ichib turaylik deb qoʻyaversa, bizda jigʻildon yoʻqmidiki, damini qayirsak.

Mana, bugunam bitta baboqning oyogʻini osmondan qilib qozonga choʻktirdik. Shunaqayam ezilib pishibdi jonivor, suyagini itga bergani qizgʻanasan.

Qoʻling boʻshaganda, shoʻrvaxoʻrlikka borib tursang-chi, xumparvachcha. Senga aytib qoʻyayin, Sattor bujur surunkasiga oqidan uradi. Tagʻin pastliging qoʻzib, vino koʻtarib bormagin, xoʻjayinning oldida meni xijolatga qoʻyasan-a. Hozirgi odamlar kimligingni ulfatingga qarab baholaydigan boʻpketishgan.

Toʻrt Soʻmlik Tuzoq
Ie, tirikmisan, oshna? Tez-tez guzarga chiqib tursang, moliya soliq solarmidi senga?

Kecha «Chashma»ni maydalab oʻtirib, seni oʻylovdim – shu topda yonimda boʻlsa, vinodan otvolib, yetti pushtimni avliyoga yoʻyardi deb. Rizqing qoʻshilmagan ekan, oʻzim poklab qoʻydim.

Haliyam tontigʻliging qolmabdi-da, avval salomatlikni soʻrasang-chi. Duch keldi deguncha, uchastkavoyga oʻxshab ishni surishtirasan-a.

Senga aytuvdim shekilli, uch kishi toʻplanvolib, kalxoʻzning tovuqxonasini gullatib yuruvdik – men poyloqchi, Zaynab kampir tovuqboqar, Sattor bujur ikkalamizga boshliq...

Qaraki, xudoyim shu amalniyam koʻp koʻrdi menga. Bozor kuni tovuqxonada bitta oʻzim qolib, xoʻjahordiq qilib yotsam, bir soʻtak tuxum soʻrab kepqoldi. Tuxum ammangning katagida boʻladi, demoqchi boʻluvdimki, u tullakvachcha bir soʻmlikka uchtalikni mingashtirib, sekin qoʻlimga qistirdi. Himmatingdan akang dedim-u, xaltasini tuxumga toʻlatib berdim. Payti kelsa, paqirlab pullaganmiz, shundayam kalxoʻzning poydevori shoʻrlamagan.

Tuxumxoʻrlar desang biri yarimtaga uzatadi, boshqasi koʻproqqa. Bozor koʻrganlari bizni ovora qilib oʻtirmay, oʻsha narsani biryoʻla oʻzlari opkelishib, ishni silliqqina bitirib ketishadi.

Hay, endi avvalgi gapga qaytaylik. Boyagi qiligʻi sovuq qoʻlimdan xaltani olib, «oxiri tuzoqqa ilinding-ku, haromxoʻr», desa boʻladimi. Xoʻsh, oʻzing kimsan, palagi soʻligan, desam, xalq kantroʻlining qizil daftarchasini koʻrsatdi. Koʻrdimki, ish pachava. «Tuxumni qaerdan oʻgʻirlading, xunasa», deb shartta yoqasini gʻijimladim. Shunda u «muttahamlikni yigʻishtir, guvoh tepada turibdi», dedi. Bu xumparvachcha parvardigorga shama qildi-yov deb yuqoriga mundoq qarasam, darvoza yonidagi qayragʻochning ustida bir chalatugʻma hurpayib oʻtiribdi. Qoʻlidagi durbinli asbob bilan akangni shaqira-shuqur rasmga olyapti.

Ertasi kuni Sattor bujur majlis chaqirib, ishimni olatasir muhokama qildi. «Mirzaqand ishdan ketsin deguchilar menga qoʻshilsin», deb qoʻlini koʻtardi. Zaynab kampir betarap turdi. Men qarshi chiqdim. Uchalamiz janjallashib ketdik. Oxiri Sattor bujurning quloq tubiga qaratib tortishga toʻgʻri kepqoldi. Uyam meni bir-ikki yumdalagan boʻldi.

Oʻzing oʻylab koʻr-chi, xoʻjayinning qashqasini chiqarib qoʻyib, yana qanaqasiga u bilan birga ishlaysan? Baribir yoʻq narsadan bahona topib, uchirma qilvoradi. Bir juft joʻjaxoʻrozni qoʻynimga urdim-u, ishdan ketvordim.

Yaratganga shukur, eson-omon bahorga chiqvoldik. Bundan buyogʻiga, bitta toʻning boʻlsa, ariqning boʻyi musofirxona, tolning tagi karvonsaroy.

Oʻzing durustmisan? Koʻzing toʻgʻnab qolganidan bilsak boʻladiki, boshing sharobga qorongʻi boʻpturibdi. Gʻiz etib Nishon buqoqnikiga kirib chiqmaysanmi, oshna? Eshitishimcha, kuyovi togʻdan qimiz opkelganmish. Toʻgʻri kirib borib, Karimberdining toʻyida Mirzaqand senga oʻzining oldidagi vinodan quyib uzatganakan, oʻshaning haqiga jichcha qimiz berarkansan, degin. Bermasa, oʻzini bu yoqqa boshlab chiq. Qornidan naq oʻsha vinoni sugʻurvolaman-a.

Hotamtoylik
Koʻzingga ignauchuq chiqqanmi deyman, kuppa-kunduzi menday oshnangni koʻrmay oʻtib ketyapsan? Yo kartmoningga pul tushib, bosar-tusaringni bilmay qoldingmi?

Yana bir-ikki haftadan keyin Mirzaqandga salom beradigan boʻpqolasan hammang. Toʻlan goʻrkov qarib, metin urishga yaramay qolganmish. Mahalla shu lavozimga meni koʻtaradiganga oʻxshab turibdi. Goʻrkovlikni boʻyinga olsam, manaman deganing ham bir kunmas bir kun mungʻayganicha qoʻlimdan oʻtasan. Kimga keng goʻr kerak boʻlsa, pajaliska, hozirdan koʻnglimni ovlasin.

Anavi Sotti satang meni koʻrsa, burnini jiyirib oʻtadi degin. Biqiniga bitta qoziqmixlash qilsang, oʻn kun shopirma atala ichib yotadigan holi bor. Shapkasiga quvonadi-da. Ana oʻshalaring, qazosi yetib, qoʻlimga tushib qolsa, oxirati kuydi deyaver. Oyogʻi andakkina qiblaga moyilon qilinsa, qiyomatgacha jahannamdan chiqmaydi.

Rasamati bilan gapirganda, bu odamlaring, goʻrkov u yoqda tursin, tangridanam qoʻrqmaydigan boʻpketishdi. Bizga oʻxshaganlarga xayr-sadaqa qipturish oʻrniga, oʻzi-mizni shilyapti. Hatto, qarzini toʻlamaydi-ya bu xumparvachchalar.

Masalan, Jamil tungonini olaylik, bir oydan beri qarzini uzmay, meni xunob qiladi. Har kuni turumini tepalayman, u padari qusur uyida yoʻq-da.

Bir kuni u bilan shahardan birga keluvdik. Moshinakiraga maydam yoʻq deb, akangni qirq tiyinga tushirdi. Umrida butun pulni koʻrganmikin oʻzi? Oʻgʻlimdan bervoraman deganicha, oʻsha-oʻsha qorasini koʻrsatmaydi. Nima, pul zavoʻtim bormidiki, uchragan tungoniga patta olib beraversam.

Hoziram oʻshanikidan kelyapman. Uyiga yetguncha oʻylab bordim – qirq tiyinning bir qismini pivaga xarjlab, bir qismiga qurut shimiyman deb. Darvozani mushtlasam, yettinchi kalishni sudrab yana xotini chiqdi. Oʻzing bilasan, xotin zotidan pul soʻrashdan koʻra, koʻppakdan suyak tilagan yaxshi. Moʻylovni shalviratib, sekin orqaga qaytdim.

Biz-ku hotamtoylik qilib hammaga qarz berib yuribmiz. Xoʻsh, bizga kim odamgarchilik qipti?

Kecha guzarga chiqsam, Shodi bilan Moʻsa bitta obdastavinoni tanovvorga oʻynatishyapti. Assalomu alaykum, birodarlar, desam, oʻzlarini karlikka solishdi. Soʻrashmay oʻtsam xafa boʻlishmasin deb, ularga qarab yurdim. Burilganimni koʻrib, Shodi nokas shishaning tagidagini shartta piyolaga agʻdardi-yu, bir koʻtarishda ilonyutdi qildi. Hali senlardan ahvol soʻramoqchi boʻldimmi deb, ikkalasiniyam oʻsal qilganimcha izimga qaytvordim. Qalay, tuzlabmanmi?

Ie, namuncha tomogʻing gʻijirlaydi? Yogʻlanmagan zambargʻaltakka oʻxshaysan-a. Davosini aytaymi? Sarimsoqni qoʻy yogʻiga qovurib turib, oqidan ikki piyola tortvolsang, tozalangan moʻriday boʻpqolasan.