Axir…
— Menga qara, — birdan jiddiylashdi Murod. — Otarchi degan so'zni ba'zi san'atni tushunmaydiganlar to'qib chiqargan. Agar seni birov-yarim otarchi desa, jim turma, darrov gapini yoqasiga yopishtir! San'atkor shustriy bo'lishi kerak. Kulishniyam, yig'lashniyam, so'kishniyam, erkalashniyam qotirishi kerak. Tushuntira oldimmi?..
— Xo'p, tushundim, — dedi Manzura qayta yer chizib. — Aytganingizday qilaman.
— Endi davom etaman. To'y tugagandan keyin sal kayfi oshgan boyvachchalar hofizminan raqqosani alohida xonaga taklif qilib qolishiyam mumkin. Ana shunday mahallarda zinhor bosh torta ko'rma. Obro' ketadi, keyin o'sha atrofda sen bilan bizni it ham to'yga chaqirmay qo'yadi. Bu san'atkor uchun minusdan bo'lak narsamas.
— Ie, alohida xonaga nega chaqirishadi? To'y tugagan bo'lsa… U yerda nima…
— Nimaga chaqirardi? Ular puldor, qittay-qittay ichib kayf-safo qilishgan. Pulning dami bor-da! Ichgan payt o'sha dami ko'tarilib ketadi. Boyvachchalar hofiz-u raqqosa ular uchunalohida xizmat qilib berishini xohlab qolishadi. Aytgan qo'shig'ini hofiz aytishi kerak, raqqosa xirom qilishi shart. O'sha yerdayam birovi pulni haligi… Endi uyat bo'lmaydi-da oramizda! San'atkorchasiga dangal gapiraveraman-da-a? Senam shunday dangal gaplarga o'rgan! Qisqasi, birovi bir siqim pulni changallagancha ko'kraklaring orasiga solib qo'yishni istab qoladi. Nima deysan endi!?. Kayfchilik-da! Senminan bizning vazifamiz o'sha siqimlaganini qanday bo'lmasin tortvolish, o'zimizniki qilish. Qo'rqma, bundan ortiq shilqimliklar bo'lmaydi. Nari borsa bilagingni ushlab o'pib qo'yishi mumkin. Ana o'shanda sen jilmayish qilib bir-ikki marta muqom qilib yuborsang, marra bizniki! Kerak bo'lsa, jonini bervorishadi. Ko'ribsanki, o'sha xonadan bir dunyo pulminan chiqib ketasan. Xo'sh, tayyormisan shunday qismatga?..
Manzura ham anoyi emas.
Murodga sirli boqdi-yu, bosh silkitib javob qildi.
— Peshonada borini ko'raveramiz-da, aka!.. Aytgancha, yana bir savolim bor.
— So'rayver, singlim, so'ra!
— Nega meni Bozor hofiz bilan to'yga bordirmaysiz? Yo rostdanam u kishi raqqosalarni yoqtirmaydimi?
— To'g'ri, — dedi Murod bosh qashib. — Bozor hofiz yallachi… E, tfu… Raqqosalarni uncha xush ko'rmaydi. Lekin olib yuradi baribir.
— Unda nega u bilan to'yga bormayman?
— Bitta sababi bor. Bozor hofiz «tomsuvoq»qa juda ko'p boradi. Shunisi yoqmaydi menga.
— «Tomsuvoq»? To'yga boradi-ku! U kishi hofiz-ku!
— Sen tushun, «tomsuvoq» deganda, loy ko'tarib tom suvash tushunilmaydi. Biz san'atkorlarda o'ziga yarasha atamalar bor. Bizda «tomsuvoq» deb «zaklad» berilmaydigan to'ylarni aytishadi. Hofiziyam, qolganlariyam faqat o'rtaga tushgan pulni oladi. Uqdingmi?
— H-ha, tushunarli, — dedi Manzura kulgisi qistab. — Tushunvoldim endi…

* * *

Manzura bir narsani tan olishga majbur edi. Qishloqlarda raqqosalarni yallachi deb atashlari yetmagandek, ularga yoshu qari past nazar bilan qaraydi. Bunga raqqosaman deb bilsa-bilmasa qo'l qimirlatib qo'yib begona erkaklarga suziladigan, qo'lidagi pulini olish uchun hamma narsaga tayyor qizlar, juvonlar sababchi. Haqiqiy raqqosalar o'shalarning kasriga qolishyapti. Xuddi o'zi kabi ikki qator qo'shiqni eplab ayta olmaydigan, fonogrammani qo'yvolib yo'liga og'iz qimirlatadigan rosmana otarchilarga qo'shilib san'atkor degan nomga dog' tushirishadi. Shundaylar Rabotqishloqqayam ko'p kelgan. Hamma ustidan kulgan paytlar bo'lgan. Xo'rlikka chiday olmay, qon yig'lagan o'sha yallachilarniyam o'z ko'zi bilan ko'rgan. Xudo xohlasa, u hech kimga kulgi bo'lmaydi. To'g'ri, baribir uniyam yallachi deyaverishadi. Ammo san'atini ko'rgach, baribir tan berishadi. Yana shu raqsini so'ray boshlashadi. «Otangga balli» deb duo qiladiganlar ham topilsa ajabmas! Besh barmoq baravar emas-ku, axir!..

* * *

Bir soat yo'l bosib nihoyat shahardagi o'sha to'y bo'layotgan mahallaga yetib kelishdi. Yo'l chetlariga uzundan-uzun stol-stullar qator terib chiqilibdi. Tomiga kattakon kolonkalar boylangan mashinani ko'rganlari hamono bolakaylar birinchibo'lib yo'lga chopqillashdi. To'y egalari bo'lishsa kerak, bashang kiyingan uzun-qisqa, oriq-semiz erkaklar qo'l qovushtirgancha otarchilarni qarshi olishga hozir turishdi.
Manzura umri bino bo'lib bunday mulozomatga ro'baro' kelmagani uchun tamom bo'lay derdi. O'zini noqulay seza boshlagandi. Biroq Murodning aytgan gaplari darrov xayolida qayta gavdalanib o'zini tutib oldi.
— Kelinglar, san'atkorlar, xush kepsizlar! Qani, ichkariga!
Ularni to'yxonadan ikki darvoza naridagi uyga boshlab kirishdi. Xona o'rtasiga xontaxta qo'yilib, usti noz-ne'matlar bilan bezatilgandi.
Manzura qimtinibgina bir chetga cho'kdi. Yoshi ulug' bir odam kirib duo o'qidi. Yuzlarga fotiha tortilgach, Murod Manzurani tashqariga imlay boshladi.
Ha, Manzura maxsus kiyimlarni kiyib olishi, o'rtaga chiqishga tayyor turishi lozim edi.
Murodning qo'lidagi kiyimlar solingan yelim xaltachani oldi-da, ko'rsatilgan xonaga kirdi.
Kiraverishga ro'parama-ro'para kattakon ko'zgu bor ekan.
Birpas ko'zguga tikilib o'z husnini tomosha qildi. Uzun kipriklari, taqimini o'pgan sochlari, kamondek qayrilma, qop-qora qoshlarini uchirib-uchirib ko'rdi.
— Ha, men endi san'at yo'liga kirdim hisob, amma, — dedi ovoz chiqarib. — Endi sizning turtkilaringizni yemayman! Qarg'ishlaringiz o'zingizga siylov. Sizning dastingizdan kechalari uxlay olmay, yig'lab chiqmayman. Rahmatli ayajonim, dadajonimni chaqirib xayolan zorlanmayman. Mana ko'rasiz, pulim rosa ko'payib ketganda, o'sha dadam, ayamlarning izlari qolgan uyni boshqatdan qurdirtiraman. Ana shunda volidam, padarim xursand bo'lib ketishadi. Uyoqdan turib ham meni alqashadi. Ko'rasiz, siz mensimaydigan, xo'rlaydigan Manzura endi o'tmishda qoladi.
Men albatta buyuk, mashhur san'atkor bo'laman!
* * *

Manzura ko'zguga tikilib ota-onasini eslagach, ancha ko'ngli bo'shab ketgandi. Ko'zlaridan yoshlar duv oqib tomog'igacha ho'l qildi. Shundan keyingina darhol o'zini qo'lga olib shosha-pisha Murod bergan kiyimlarni kiydi. Shu tobda tashqaridan Murodning tovushi jaranglay boshladi. Demak, umrida ilk bor raqqosalik, qishloqdagilar ta'biri bilan aytganda, «yallachi»likni boshlaydi. U yana ko'zguga bir qarab oldi. Xayolan ota-onasining ruhidan madad so'radi…
Hovliga aylantirib, to'rtburchak shaklda tuzalgan stollar qarshisi mehmonlarga, yoshu-qariga to'lgandi. A'zam hofiz mumtoz ashulalardan birini boshlab qo'yibdi. Ashulani birpas eshitdi-yu, negadir ko'ngliga o'tirishmadi. Hofizning ovozida shira kamdek tuyildi. Buning ustiga musiqa ham, ashula ham fonogrammaga o'xshayverdi. Afsuski, uning birovni, ayniqsa, mashshoq va hofizni muhokama qilishga, kuzatishga, nazorat etishga haqqi yo'q. Umrida birinchi bor shunday davraga xizmat uchun keldi.
— Qani, so'riga o'tira tur, — deya jilmayib Manzurani o'tirishga taklif etdi Murod. — Hali zamon sengayam gal kep qoladi…
U asta Manzuraga yaqinlashib qulog'iga shipshitdi:
— Ko'ryapsanmi hov anavi erkaklarni? — so'radi to'rda savlat to'kib o'tirgan o'n chog'li oriq-semiz erkaklarga ishora qilib. —Ana shular hademay