Voqealar tizimi salgina tushunarliroq
bo‘lmog‘i uchun, yigirma yil ortga
qaytishimizga to‘g‘ri keladi.
O‘shanda Karimjon o‘n besh yashar
o‘spirin edi.
Fasli yoz edi. Xo‘jalikdan o‘ttiz chaqirimcha olisda
joylashgan, ko‘p yillar harbiy qism
jangchilari tanklar bilan mashg‘ulotlar
o‘tkazgani sababli aholi orasida
“tankodrom” nomi bilan mashhur uch
yuz gektardan oshiqroq ulkan hudud o‘zlashtiriladigan bo‘ldi.
Harbiy qism boshqa viloyatga ko‘chib
ketgach, bu yerga tikilgan uch-to‘rt
chaylaning bittasida Karimjon
tengdoshlari bilan istiqomat qilardi.
Ular bu yerga maktablik kiyimlari va darsliklar uchun uch-to‘rt so‘m pul
ishlash ilinjida kelishgan edi. Ularning
vazifasi haydalgan yerni tekislash,
o‘tlarni chopish, yuzaga chiqib qolgan
temir-tersaklarni terib, bir chekkaga
yig‘ish edi. O‘smirlarga Akmal ismli qirqlarga borib
qolgan, shu yoshida bezoriligi uchun
ikki marta “o‘tirib chiqishga” ham
ulgurgan, badaniga turli rasmlarni
chizib tashlagan zo‘ravon battol naq
eshakday keladigan “Baron” laqabli kuchugi bilan brigadirlik qilardi.
Aftidan, xo‘jalik raisi ham bezori
Akmalning uzoqroq yurishini istab
shu yoqlarga surgun qilgandi...
O‘, bu Akmal deganlarining xurmacha
qiliqlari! Akmal brigadir Oliya ismli indamas
xotini va o‘n to‘rt yashar qizi Nazokat
bilan “tankodrom”ning narigi
chekkasidagi chaylada yashardi.
Tuni bilan aroq ichib, bo‘ralatib
so‘kinib, uyidagilarni uxlatmay zit titratib chiqadigan bu hirsday
baquvvat, buning ustiga to‘rva soqol
qo‘yib, jundor yalang‘och
ko‘kraginiyu badanidagi behayo
rasmlarni namoyish qilganday faqat
maykada yuradigan, ayniqsa butun yuzini kesib o‘tgan tirtig‘i yanada
vahimali ko‘rsatadigan daroz Akmal
aka odamga teshib yuborgudek tik
qarab turaverar, mabodo o‘ziga
nisbatan biron e’tirozni eshitib
qolgudek bo‘lsa, darrov zalvorli mushtini ishga solib qolardi.
Odatda, ichib olgan Akmal daroz
(darvoqe, bolalar uni orqavoratdan
“Ajal” deb chaqirishardi) tong
saharda, hali quyosh ufqda yuz
ko‘rsatmasdan kelib bolalarni uyg‘otardi. To‘g‘rirog‘i, u bolalarni
uyg‘otib o‘tirmas, balki katta paqirda
atay ko‘tarib kelgan muzday suvni
ularning ustiga separdi... Ana shundan
keyin bir-ikkita ortga qolganlarni
Baroniga “ol-kish”latib o‘tirardi. Masxara shu bilangina tugab
qolmasdi. Akmal daroz erinmasdan
bolalarning ishini nazorat qilib yurar,
birontasi sal dangasalik qilib qolsa,
balo-qazoday uning ustiga bostirib
borardi-da, qo‘lidagi quroli — yer haydash payti “tankodrom”dan topib
olgan odam boldir suyagini azot
ko‘targancha:
— Seni o‘ldirib, shu yerga ko‘mib
ketaman. Oradan ellik yildan keyin
manavinga o‘xshab har joy-har joydan suyaklaring chiqadi! — deb
bo‘kirardi. — Yo bo‘lmasa hozir
o‘ldirib, go‘shtingni Baronga
yediraman!
Shunday lahzalari uning chaqchaygan,
qon to‘lgan ko‘zlariga qarab turib ham Akmal daroz bu va’dasining ustidan
chiqishiga ishonsa bo‘lardi.
Brigadirning yana bir yomon odati bor
edi: u odatda o‘ziga va kuchugiga
alohida qozonda, sersuyak ovqat
qildirardi. Akmal darozdan qolgan go‘sht va yarim qozon suyakning
huzurini Baron ko‘rardi.
Xullas, Akmal daroz bolalarni bir oy
mobaynida quldek ezib ishlatdi...
Vaziyat shu darajaga borib yetdiki,
oxiri bolalar kuchugi hamrohligidagi Akmalni ko‘rishsa bas, qaltiraydigan
bo‘lib qolishdi. Ularning chekka-
chekkadagi qo‘rqa-pisa shivir-
shivirlariga qaraganda, Ajal hatto
odamxo‘rlikdan ham qaytmas emish.
Buni u qamoqxonada o‘rgangan emish...
Darozga esa xuddi shu kerak edi.
U battar quturib ketdi...
Falakning g‘aroyib, qovushmagan
ishlarini qarang! Mana shu
badbashara Akmal daroz va umri kaltak yeyishda o‘tayotgan
mushtipargina xotini Oliya opaning
farzandi Nazokat... ertaklardagi pari
misoli suluv edi.
Oppoq yuz, kipriklari uzun-uzun,
charos ko‘zli, silliq, yaltiroq sochlari taqimini o‘padigan Nazokat yovvoyi
dalaga adashib tushib qolgan atirgul
yoinki endi ochilib kelayotgan
g‘uncha misoli ajralib turardi...
Ablah Akmal daroz hatto shu qiziga
ham qo‘l ko‘tarardi. O‘, Karimjonning o‘zi necha
marotabalab ko‘rgan mushfiq qizning
chekka-chekkada yum-yum yig‘lab
o‘tirganlarini...
Karimjon qizga chin dildan achinar edi.
Ammo qo‘lidan achinishdan boshqa nima ham kelardi.
Akmal daroz hammaning jonini olib
qo‘ygan bo‘lsa...
Karimjon qatorasiga uch kecha shu
qizni tushida ko‘rib chiqdi. Sho‘rlik
zor-zor yig‘lab, nuqul “Qutqaring...” deb yolvorarmish.
Karimjonning bo‘lari bo‘ldi.
U olisdan bir necha bor kuzatdi: qiz
mung‘ayibgina yurardi... Buni ko‘rib
yigitchaning yuragi battar o‘rtanib
ketdi. Karimjon Nazokatni sevib qolgandi...
O‘sha oqshom yana qizni tushida
ko‘rdi. Lola yaprog‘iday munisa
hamon zor-zor yig‘lar va Karimjonga
“Qutqaring... qutqaring...” deya iltijo
qilardi... O‘sha kuni Karimjonning qilayotgan
ishi unchalik yoqinqiramadi shekilli,
Akmal daroz uning boshida boldir
suyagini o‘ynatgancha do‘q ura ketdi:
— Kerak bo‘lsa men senga o‘xshagan
Salimjon-nimjonlarni bir urib, yerning tagiga kiritib yuboraman!
— Mening otim Karimjon, Salimjon
emas... — titroq ovozda izoh berdi
yigitcha.
— Nima deding?
Ko‘zlari olayib ketgan darozni jumlaning ma’nosi emas, yigitchaning
gap qaytarishga jur’at etganligi
quturtirib yubordi. U boldir suyagini
azot ko‘tardiyu, Karimjonning
orqasiga, umurtqa pog‘onasiga kuch
bilan tushirdi. Yigit “ih” dediyu, gursillab yerga yiqildi.
Qilgan ishidan mamnun daroz boldir
suyagini o‘ynatgancha kuchugini
boshlab chaylasiga qarab ketdi.
Zarba yomon bo‘lgan ekan, Karimjon
bir soatga yaqin o‘zini bilmay yotdi. Bolalar chuvillab uyoqqa chopishdi,
buyoqqa chopishdi.
Ammo ularning qo‘lidan nima ham
kelardi.
Nihoyat Karimjon ko‘zlarini ochdi.
Kimdir chaylada qaydandir paydo bo‘lib olgan “aptechka”dan bitta
termometr topib kelgan ekan, o‘shani
darrov yigitchaning qo‘ltig‘iga
qo‘yishdi.
Ishqilib, Karimjon bir amallab o‘ziga
keldi. U qo‘ltig‘ida muzdaygina bo‘lib turgan
termometrni olib, unga hayron bo‘lib
qarab turdi-da, so‘ng cho‘ntagiga
solib qo‘ydi.
Baribir shu kuni u ishlay olmadi. Sal
harakat qilsa bas, yelkasida, aniqrog‘i umurtqa pog‘onasida paydo bo‘lgan
kuchli og‘riqdan dodlab yuborguday
bo‘lardi.
Sas chiqarmaslikka urinayotgan
Karimjon tishlayverib lablarini qonatib
yubordi. Shu oqshom chaylada uxlashga
yotishayotgan mahal hamxona
yigitlardan biri vahimali tarzda
shivirladi:
— Eshitishimga qaraganda, Ajal aka
bir marta balog‘atga yetmagan qizni zo‘rlab qo‘yib ham qamalgan ekan. Bu
odamdan ehtiyot bo‘lish kerak. O‘z
ko‘zim bilan ko‘rdim: ichib olgan
mahallari qiziga qarashlari juda
yomon... Hayvondan farqi yo‘q
bunaqa odamlarning qo‘lidan har balo keladi...
Karimjon... o‘rtanib ketdi.
Ong-shuurini qoplagan g‘azab, alam,
chorasizlik tuyg‘ularini bosib-
yanchgan ko‘yi to‘satdan
Karimjonning miyasiga bir fikr o‘qday o‘rildi: “O‘ldiraman uni!..”
Karimjon ko‘p kitob o‘qirdi. Bir asarda
Gamletning otasi qulog‘iga simob
quyilib o‘ldirilganini o‘qigandi. Yana
bir kitobda Buxoro amirining bosh
xotini