xodalar bilan kaltaklardi. Birovga churq etmading, arz qilishni xayolingga ham keltirmading. Tag'in uni yaxshi ko'rding, hurmatlayverding, aytgan yo'rig'iga tushaverding. Bugunesa arzimagan gap uchun ich-etingni yemoqdasan. Nega? Buning o'rniga ertaga o'sha to'yga borib Durdonaga raqs tushish qanaqa bo'lishini ko'rsatib qo'ysang bo'lmaydimi? Nahotki, shunchalar qo'rqoq bo'lsang? Iroda kuching qaerga g'oyib bo'ldi?..»
— Ha, sen haqsan, — dedi ovoz chiqarib Manzura hovlisi darvozasini ochib ichkariga odimlarkan. — Men endi ilgarigi Manzura emasman. U Manzura o'lgan. Hozirgisi esa sen tayinlagandek yo'l tutadi. Hech kimga bo'yin egmaydi. Hech kimdan kam bo'lmaydi. Men ortga chekinmayman! Kimda kim menga yomonlik qilsa, adolatsizlikka yo'l qo'ysa, ayovsiz o'ch olaman. Raqqosa bo'laman dedimmi, tamom, shu ko'chaning loylari, botqoqlariga botib ketsam-da, faqat oldinga yuraman. Kurashaman, kurashaveraman!..

* * *

«Telbaning ishini xudo o'nglabdi» deb bekorga aytishmagan ekan. Ertasi kuni Murod Manzurani o'z uyidan o'sha bazmga olib ketdi. Mashinada Durdona ham o'tirgan ekan. Manzura hech narsa bo'lmagandek u bilan samimiy so'rashdi, hol-ahvol so'radi. Lekin Durdona g'azabnok edi. Har soniyada Manzurani kamsitishga urinar, qandaydir achchiq-achchiq gaplar gapirib chaqib olishga intilardi. Manzura esa parvoyiga keltirmasdi. Murodga turli qiziqarli savollar berar, javobi kulgili chiqsa qotib-qotib, miriqib kulardi.
Murod ham hayron edi. Manzuraning bu qadar «ochilishi», quvnoq qizga aylanib qolishini ko'rib hayratga tushardi. Ammo qalbining bir chetida rahmi kelardi, achinardi, shunday iste'dod egasi xo'rliklar changalidan qutula olmayotgani unga ham alam qilardi…
Nihoyat to'y, otarchilar ta'biri bilan aytganda, bazm ham boshlandi. Stol tuzalishi, to'ydagi mehmonlar, baqir-chaqir xuddi o'tgan safargisini eslatardi. Faqat bu to'ydagi mehmon erkaklar ilgarigidagiga nisbatan ancha sipodek, xotirjamdek tuyildi.
Manzura otarchilar uchun ajratilgan so'rining bir chetiga cho'kib Murod yetaklab kelgan Xursandbek hofizni zimdan kuzatdi. Bu yigit deyarli o'zi tengiga o'xshardi. Juda orasta kiyingan, doimo tabassum qilishdan, jilmayishdan tiyila olmas ekan.
Durdona o'zini ko'rsatgisi keldimi, kela solib Xursandbek hofizning yonidan joy oldi. Yuzlarga fotiha tortilgani hamono nimalarnidir gapirib hofizni kulishga majbur eta boshladi. Xursandbek ham tortinib o'tirmasdi. Durdonaning har bir gapiga kulgi bilan javob qaytarishga urinardi. Yallachi ora-sirada tizzasiga shapatilasa yoki yuzidan asta chimdib qo'ysa, battar «xoxo»lardi. Durdona esa har bir harakatidan so'ng Manzura tarafga ko'z tashlab olishni kanda qilmasdi. Har qaraganda, «Ko'rdingmi, ovsar, haqiqiy raqqosa xuddi men kabi abjir, kirishimli, gapga chechan, beti ochiq bo'lishi kerak» demoqchidek bilinar-bilinmas lab burib qo'yardi…

* * *
Manzura Xursandbekning yana bir xislatiga qoyil qoldi.
U torni juda yaxshi chalarkan.
Hatto, ilk qo'shig'ini boshlagandayoq og'zi lang ochildi. Tor uning qo'lida xuddi bulbuldek sayrardi. Qochirimlarni, nolalarni ikki tarafga o'rnatilgan katakon kolonkalar orqali yuraklarning tub-tubigacha yetkaza olayotgandi. Bunga hofizningmahzun, baritonga yaqin yoqimli ovozi jo'r bo'lgach, yanada fayz kirdi. Manzura Xursandbek hofiz to qo'shiqni tugatguncha hayratlanishdan tiyila olmadi.
Biroq oldinda o'zini nimalar kutayotganini tasavvur ham etmasdi. Durdonaning o'ziga yarashmagan qiliqlar ko'rsatib o'rtaga chiqishi ilk alamini qo'zg'adi. Ha, u o'zi sezmagan holda yallachi hamrohiga hasad qila boshlagandi. Negadir uning tutriqsiz raqslari jahlini qo'zg'ay boshlagandi. Raqs san'atiga butkul yot bo'lgan harakatlari jig'iga tegib, hayrati ham so'ndi, bir necha marta beixtiyor o'rnidan turib ham ketdi.
Bu holatini Murod allaqachon payqagan, shu bazmda kutilmagan raqobat paydo bo'lishini, bu esa o'rtaga kutilganidan-da mo'mayroq pul yog'ilishi uchun sabab bo'lishi muqarrarligini his etib turardi. Ba'zan goh Durdonaga, goh Manzuraga yer ostidan boqib kulib qo'yardi.
Va o'sha kutilgan lahzalar yaqinlashdi. O'rtakash Manzura raqs ijro etishini e'lon qildi. Xursandbek «Lazgi»ni boshlab qoldi. Manzura o'rtaga chiqdi-da, xuddi yangi kelinlar kabi mehmonlarga obdon salom qildi. Bu usulni tunda o'ylab topgandi. Chiqishini shu bilan boshlasa, barchaning e'tiborini tortishiga ishongandi. Adashmabdi. Shirakayf erkaklar hali raqs boshlamasidanoq qichqirib uni olqishlay ketishdi. Nuroniy onaxonlar esa Manzuraning bu qadar chiroyli salomini ko'rib astoydil duo qilishdi.

* * *

Manzura bu qadimiy qo'shiqning har bir ohangiga yo'l-yo'lakay alohida qochirimlar o'ylab topardi. Bilardi, Durdona aytganidek erkaklarning qo'lidagi pullarni beo'xshov muqom emas, ana shunday qochirimlar yordamida ham tortib olsa bo'ladi.
Ashula yarmiga yetmay, hofizga buyurtma beradiganlar ko'payib qoldi. Barchalari o'zlari suygan qo'shiqqa Manzura raqs tushishini xohlashardi. Durdona ham bu manzarani otarchilar so'risida o'tirgan ko'yi hissiz kuzatardi. Yo'q, buni hissiz ham deb bo'lmaydi. Negaki, u raqibasining har bir harakatidan so'ng beixtiyor qimirlab ketar, lablari burilib-burilib qo'yardi.
Shu tobda o'rtaga o'tgan safardagidek bir erkak chiqib keldi. Bu shahardagidan farqli o'laroq kalbosh emasdi. Qiyofasida ham urishqoqlik, zo'ravonlik, kalondimog'lik belgilari sezilmasdi. Aksincha tabassumga moyil, xushchaqchaq odam ekani ko'rinib turardi.
Erkak kulimsiragancha kelib Murodga yuzlandi.
— Uka, — dedi u ovozini hiyla pasaytirib. — Bir iltimos chiqib qoldi. Nima deysiz?
— Biz xizmatda, aka, — dedi Murod ham suhbatdoshiga javoban jilmayib. — Nima qilishimiz kerak?
— Mana shu o'rtada raqs tushayotgan qizingiz bizga juda ma'qul kep qoldi-da! Agar malol kelmasa, bazm tugagandan keyin bizgayam alohida raqs qilib bersalar! Xarajatiga gap yo'q!
— Xo'p bo'ladi, — dedi Murod sezdirmaygina Durdona tomon ko'z tashlab olarkan. — Bir og'iz gapingiz-da, aka! Ammo…
— Tushundim, — Murodning so'zini kesdi erkak. — Ishoning, biz intellegensiya vakillarimiz. Ortiqcha harakatlar, gap-so'zlarga yo'l qo'yilmaydi. San'atidan bahra olsak bas.
— Tushundim, — dedi Murod. — Bazm tugashi bilan qayga yurishni shipshitsangiz bas,qizimiz kiradi hofiz bilan birga.
— Yo'q, hofiz shart emas. Magnitofonga biz suyib eshitadigan qo'shiqlar yozib qo'yilgan. O'sha qo'shiqlarga raqqosa qiz o'ynab bersalar bo'ldi.
— Ikkala raqqosayam kirishsinmi, yo…
— Faqat o'rtadagisi.
— Bo'pti…
Oradan taxminan bir soatcha vaqt o'tgach, bazm yakun topdi. Bu gal ham Murodning ko'ngli to'ldi. Manzura hovuch-hovuch pul ishlab berdi. Pullar doyra g'ilofidan tortib, tor g'ilofigacha to'lib, sig'maganini alohida qora sumkaga ham joylashdi Qolaversa, Manzura erkak aytgan xonaga kirib chiqsa, yana pul tushadi…
Manzurani Husan usilitelchi erkak aytgan uygacha kuzatib qo'yadigan bo'ldi. Qolganlar kutib turishiga kelishishdi.
Xona esa besh-oltita uy narida ekan. U yerga katta ko'cha bo'ylab boriladi. Husan Manzurani tayin etilgan darvoza tomon boshladi. Atrof zim-ziyo, bu